41 lat temu podpisano porozumienia, które stworzyły ogólnopolską Solidarność

Porozumienia katowickie, a właściwie porozumienia dąbrowskie podpisane w Hucie Katowice, przesądziły o powstaniu NSZZ „Solidarność” jako jednolitego, ogólnopolskiego związku zawodowego. Treść porozumień, to w praktyce ustawa o związkach zawodowych. 11 września mija 41 lat od ich podpisania.

Strajk w Hucie Katowice rozpoczął się 28 sierpnia. W nocy z 29 na 30 sierpnia na przewodniczącego nowego komitetu strajkowego został wybrany Andrzej Rozpłochowski. Poprzedni komitet, który negocjował wyłącznie szczegółowe sprawy socjalne, został rozwiązany pod naciskiem pozostałych hutników. Rozpoczęto rozmowy z komisją rządową, a nie jak do tej pory z dyrekcją Huty Katowice. Jednym z pierwszych pomysłów Rozpłochowskiego było ogłoszenie, że komitet strajkowy będzie negocjował wyłącznie z przedstawicielami rządu PRL, a nie przedstawicielami PZPR. Bardzo twarda postawa katowickiego komitetu strajkowego sprawiła, że porozumienie z władzami zawarto niemal dwa tygodnie po porozumieniu w Stoczni Gdańskiej.

O ile podpisane wcześniej porozumienia ze Szczecina, z Gdańska i Jastrzębia-Zdroju tworzyły podstawy ówczesnej umowy społecznej, o tyle Porozumienie Katowickie było dopełnieniem tej umowy. Porozumienie podpisane w Hucie Katowice dotyczyło przede wszystkim gwarancji realizacji Porozumienia Gdańskiego w zakresie tworzenia struktur Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych.

Gwarancje realizacji postanowień porozumienia gdańskiego z dnia 31 sierpnia 1980 r. w odniesieniu do Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych zwanych dalej Niezależnymi Związkami polegają na: akceptacji i nie przeciwdziałaniu przez organa administracji państwowej, Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa, oraz Kierownictwa zakładów pracy i zakładowych organizacji politycznych – powstawaniu, organizowaniu i funkcjonowaniu tych związków, z tym że z chwilą wejścia w życie nowej ustawy o Związkach Zawodowych, Niezależne Związki dopełnią formalności w niej przewidzianych” – czytamy w porozumieniu.

Strona rządowa na mocy porozumienia gwarantowała zwolnienie z pracy osób pełniących funkcje w Niezależnych Związkach z zachowaniem prawa do wynagrodzenia za czas wykonywania tych funkcji, a także przyznanie przez zakłady pracy lokali na potrzeby zakładowych/wydziałowych/ogniw Niezależnych Związków, a z kolei przez organa administracji państwowej dla wyższych szczebli Niezależnych Związków. Władze zagwarantowały też dostęp do publikowania informacji o działalności Niezależnych Związków we wszystkich środkach masowego przekazu (radio, telewizja, prasa), a także umożliwiały przedstawicielom Niezależnych Związków występowanie w środkach masowego przekazu.

Kierownicy zakładów pracy mieli natomiast zapewnić ogniwom Niezależnych Związków możliwość współdecydowania przy podziale zakładowych świadczeń socjalnych i bytowych, związanych z działalnością związków zawodowych. Zagwarantowane również zostało zapewnienie udziału Niezależnych Związków w sprawach związanych z zatrudnianiem, wynagradzaniem i rozwiązywaniem stosunku pracy w odniesieniu do zrzeszonych w nim członków.

Na mocy tego porozumienia oddziały Narodowego Banku Polskiego miały realizować wnioski o otwarcie kont bankowych dla ogniw Niezależnych Związków przede wszystkim w celu lokowania wpływów ze składek członkowskich. Niezależne Samorządne Związki Zawodowe miały mieć również zapewniony udział w pracach nad nowymi ustawami o Związkach Zawodowych, Samorządzie Robotniczym oraz nowelizacją Kodeksu Pracy.

Ponadto Niezależne Samorządne Związki Zawodowe gwarantowały, że będą w swojej działalności dokładały starań, we współpracy z kierownictwami zakładów pracy, na rzecz podnoszenia wydajności pracy i mobilizacji załóg dla jak najlepszej realizacji zadań gospodarczych.

Ustalenia dotyczyły ponadto udzielenia gwarancji nierepresjonowania oraz pełnego bezpieczeństwa osobom wchodzącym w skład Międzyzakładowego Komitetu Robotniczego z tymczasową siedzibą przy Hucie Katowice i komitetów robotniczych przedsiębiorstw i zakładów reprezentowanych przez ten komitet, a także osobom wspomagającym Międzyzakładowy Komitet Robotniczy i zakładowe komitety robotnicze, oraz wszystkim uczestnikom strajku i ich rodzinom. Zabroniono ponadto stosowania szykan mających pozory legalności.

Ze strony rządowej porozumienie sygnowali Franciszek Kaim (minister hutnictwa i przewodniczący komisji rządowej), Zbigniew Szałajda (dyrektor naczelny Huty Katowice), Kazimierz Sąda (podsekretarz stanu w Ministerstwie Hutnictwa), Eugeniusz Pustówka (dyrektor naczelny Huty im. Lenina), Franciszek Grzesiak (generalny dyrektor Zjednoczenia Metali Nieżelaznych), Michał Stepaniak (dyrektor Departamentu Pracy i Płac Ministerstwa Hutnictwa) oraz Antoni Seta (przewodniczący Związku Zawodowego Hutników. Natomiast z ramienia MKR porozumienie sygnowali Andrzej Rozpłochowski (przewodniczący MKR Huty Katowice), Jacek Jagiełka (wiceprzewodniczący MKR HK), Bogdan Borkowski (wiceprzewodniczący MKR HK), Kazimierz Świtoń (sekretarz MKR), a także Aleksander Karpierz, Zbigniew Kupisiewicz i Wiesław Tatko. W negocjowaniu porozumienia, w charakterze doradców, udział wzięli również Wiesław Chrzanowski, Stefan Kurowski, Janusz Krzyżewski oraz Zbigniew Bogusławski.